Nasz Kościół, nr 830 (23.03.2025r)
- Utworzono: poniedziałek, 24, marzec 2025 10:57
ROZWAŻANIA NAD SŁOWEM BOŻYM
Słowa Ewangelii według świętego Łukasza:
W tym czasie przyszli jacyś ludzie i donieśli Jezusowi o Galilejczykach, których krew Piłat zmieszał z krwią ich ofiar. Jezus im odpowiedział: "Czyż myślicie, że ci Galilejczycy byli większymi grzesznikami niż inni mieszkańcy Galilei, iż to ucierpieli? Bynajmniej, powiadam wam; lecz jeśli się nie nawrócicie, wszyscy podobnie zginiecie. Albo myślicie, że owych osiemnastu, na których zwaliła się wieża w Siloam i zabiła ich, było większymi winowajcami niż inni mieszkańcy Jeruzalem? Bynajmniej, powiadam wam; lecz jeśli się nie nawrócicie, wszyscy tak samo zginiecie". I opowiedział im następującą przypowieść: "Pewien człowiek miał zasadzony w swojej winnicy figowiec; przyszedł i szukał na nim owoców, ale nie znalazł. Rzekł więc do ogrodnika: „Oto już trzy lata, odkąd przychodzę i szukam owocu na tym figowcu, a nie znajduję. Wytnij go, po co jeszcze ziemię wyjaławia?” Lecz on mu odpowiedział: „Panie, jeszcze na ten rok go pozostaw, aż okopię go i obłożę nawozem; i może wyda owoc. A jeśli nie, w przyszłości możesz go wyciąć”.
Albo myślicie, że owych osiemnastu, na których zwaliła się wieża w Siloam i zabiła ich, było większymi winowajcami niż inni mieszkańcy Jerozolimy? Bynajmniej, powiadam wam; lecz jeśli się nie nawrócicie, wszyscy tak samo zginiecie (Łk 13, 4-5).
Jezus mówi o niedawnym wydarzeniu, że ci, którzy zginęli, wcale nie byli gorsi od tych, którzy uniknęli katastrofy.
Katastrofa nie jest kara Bożą. Jak łatwo ubieramy Pana Boga w świecka togę ludzkiego sędziego i widzimy w Nim jednego z ludzkich prawników.
Czym innym jest kara Boża, czym innym konsekwencja grzechu.
Każdy grzesznik poniesie konsekwencje swojego grzechu i może stać się nieszczęśliwy, schorowany, skompromitowany, ale nie jest to jednak kara Bożą.
Aktualny czas, jaki jeszcze mam, jest naszym największym skarbem – czasem naszego pojednania się z Bogiem i z drugim człowiekiem.
ks. Jan Twardowski
ZAPROSZENIE NA DRUGĄ EDYCJĘ KURSU ALPHA
Dobiega końca pierwsza tegoroczna edycja kursu Alpha, która wystartowała 15 stycznia. Ponad 40 osób uczestniczy w cyklu spotkań które przybliżają do Boga, pogłębiają wiarę, poszerzają horyzonty i pozwalają nawiązać nowe znajomości, a wszystko w przyjaznej atmosferze gościnności. Odpowiadając na duże zapotrzebowanie w diecezji, aby więcej osób mogło mieć doświadczenie Alpha, zorganizowana została II edycja kursu, która rozpocznie się już 9 kwietnia o 18:30, także w Domu Katolickim w Sosnowcu.
Szczegółowe informacje i zapisy: www.miastoocelania.pl/alpha lub tel. 786 635 685
ks. Szymon Wojciechowski
PROGRAM „NA CODZIENNE ZAKUPY” 2025
Od 1 kwietnia 2025 r. do 31 stycznia 2026 r. rusza ósma edycja programu pod nazwą „Na codzienne zakupy" 2025, do którego zakwalifikowała się Caritas Diecezji Sosnowieckiej. Celem programu jest udzielenie nieodpłatnej pomocy osobom starszym, zagrożonym ubóstwem, niedożywieniem lub wykluczeniem społecznym. Przeciwdziałanie samotności seniorów zgodnie z ich potrzebami i możliwościami. Potrzebujący otrzymują wsparcie finansowe w wysokości 200 zł miesięcznie na karcie przedpłaconej. Karta służy do płatności za zakupy w sieci sklepów Biedronka. Program ma również na celu aktywizowanie wolontariuszy, którzy wspierać będą uczestników programu ze swojego terenu.
Zainteresowane osoby udziałem w programie, są proszone o kontakt z ks. Proboszczem.
STREFA MŁODYCH 2025
Ogólnopolskie wydarzenie Strefa Młodych Festiwal odbędzie się 18 października 2025 r. w Arenie Sosnowiec.
Ruszyła sprzedaż biletów, które można nabywać przez stronę internetową:
https://strefamlodychfestiwal.pl/?gr_m=BOthFV&gr_co=SaFYMx&g...
Więcej informacji na temat Strefy Młodych Festiwal jest dostępnych na stronie https://strefamlodychfestiwal.pl/
BÓG NIE PŁACI, LECZ DAJE
Są tacy ludzie, którzy oczekują, że Pan Bóg będzie „płacił” jakimś nieszczęściem za grzech i opieką za dobre życie. Tymczasem Miłość nie zna czegoś takiego jak „zapłata”, czy „wyrównywanie rachunków”. Bóg nie czyha na nasze błędy. On po prostu troszczy się o nas. I to tym bardziej, im jesteśmy słabsi. Nawet jeśli ta słabość wyraża się grzechem. A może wtedy tym bardziej. Prawdziwa Miłość zanim źle pomyśli o kimś, zapyta się „dlaczego ten człowiek jest słaby?” Prawdą jest bowiem, że człowiek prawie zawsze czyni zło ze słabości, a nie ze „złości”. Prawdopodobieństwo, że ktoś czyni zło, bo chce być zły jest bardzo małe, bliskie zeru. Pozwalajmy więc Panu, by „nawoził” i „uprawiał” nasze dusze. Póki jeszcze jest na to czas.
o. Mieczysław Łusiak SJ
PATRON DNIA
Święty Turybiusz z Mongrovejo, biskup urodził się 16 listopada 1531 roku w rodzinie szlacheckiej w Mayorga (Hiszpania). Studiował prawo w Salamance i Valladolid. Był tak zdolnym prawnikiem, że król Hiszpanii Filip II powierzył mu w 1573 r. obowiązki głównego sędziego inkwizycji w Grenadzie, choć nigdy tej funkcji nie pełnił człowiek świecki. W 1579 roku został również z nadania króla biskupem Limy w Peru, które była wówczas kolonią hiszpańską. Turybiusz usiłował odwoływać się od tej decyzji. W końcu jednak przyjął święcenia kapłańskie i jako arcybiskup wyjechał do Peru. W ogromnej, prawie misyjnej diecezji próbował uporządkować życie religijne, podnieść poziom intelektualny i moralny kleru. Bronił praw miejscowej ludności. Żeby lepiej się z nimi porozumiewać, nauczył się lokalnych dialektów. W 1583 r. zwołał synod prowincjonalny, w roku 1591 założył w Limie seminarium duchowne, pierwsze w Ameryce. Ochrzcił i bierzmował ponad pół miliona Indian, przemierzając przy tym setki kilometrów swojej diecezji o powierzchni ponad 450 tys. km kwadratowych. Był człowiekiem modlitwy. Prowadził życie pełne umartwienia. Zmarł podczas pasterskiej wizytacji w Saña (Wicekrólestwo Peru) 23 marca 1606 roku.
ZMARLI
- Stefan BOCHENEK
- Alfreda WYDERKA
- Witold GRABICKI
- Adam HERDA
Wszystkim obchodzącym w najbliższym tygodniu imieniny i rocznice urodzin oraz rocznice zawarcia sakramentu małżeństwa, życzymy szczególnego błogosławieństwa Bożego, opieki Matki Bożej, potrzebnych łask i wstawiennictwa św. Patronów
Życzy Redakcja NK
Redakcja: Ks. Piotr Pilśniak Grzegorz Pieńkowski, Jadwiga i Jerzy Wieczorek
E-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. tel. +48 32 267 35 36; + 48 883 159 522
Życzenia, artkuły oraz wiersze można przysyłać pocztą elektroniczną na adres NK.
Redakcja zastrzega sobie prawo wprowadzenia korekty nadesłanych tekstów.
Nr konta parafii: 42 2490 0005 0000 4500 3360 5563
Czasopismo Naukowe „Biografistyka Pedagogiczna”) nr 1 z 2024 roku zmiesiło artykuł Marka Walancika cz. III
„Błogosławiony ks. Józef Czempiel – pedagog, wychowawca, społecznik” .
Okazja do publikacji jest wyjątkowa kończy się Tydzień Modlitw o Trzeźwość Narodu. Błogosławiony ks. Józef Czempiel – pedagog, wychowawca, społecznik” to wyjątkowa postać, która poprzez swą posługę duszpasterską rozwinęła na niespotykaną w okresie międzywojennym w Polsce skalę ruch abstynencki na Górnym Śląsku. Z uwagi na objętość artykułu całość została podzielona na części, które będą zamieszczane w kolejnych numerach Parafialnej Gazetki „Nasz Kościół”.
Całość artykułu dostępna na jest na stronie „Biografistyka Pedagogiczna” po linkiem: https://czaz.akademiazamojska.edu.pl/index.php/bp/article/view/2287/2510
Część 5.
Niewątpliwe od początku duszpasterzowania ks. Józef był bardzo otwarty na działania edukacyjne i na współpracę z parafianami. Opiekował się młodzieżą i ministrantami. Praca z młodzieżą, zarówno indywidualna (58), jak i zespołowa, sprawiały mu ogromną radość. Bardzo często wczesnym rankiem otwierał kościół, by umożliwić wiernym skorzystanie z sakramentu pokuty i Eucharystii, w szczególności tym, którzy szli na wczesną godzinę do pracy. Posługując parafianom zaangażował się w konsolidację polskich organizacji społecznych, w ramach Zjednoczenia Zawodowego Polskiego (59). Przyczynił się też do rozpoczęcia/ożywienia działalności Towarzystwa Polek (60) i gniazd „Sokoła” (61).
Jego działalność pedagogiczna przejawiała się również w prowadzeniu kursów przygotowujących kandydatów do pracy pedagogicznej. Organizował kursy języka polskiego (62), które miały na celu przygotowanie do egzaminu wstępnego do seminariów nauczycielskich. Opiekował się młodzieżą, przygotowując ją do roli/zawodu nauczyciela. Przygotowywanie kazań i wykładów było stałym działaniem księdza Józefa, podobnie jak działalność publikacyjna i wydawnicza. W 1919 r., wraz z ks. Emilem Szramkiem, wydał w Opolu pod pseudonimem Makkabaeus książkę pt. Das Recht auf die Muttersprache im Lichte des Christentums. Eine zeitgemässe Erörterung mit besonderer Berücksichtigung der Verhältnisse in Oberschlesien: von Makkabaeus [Prawo do języka ojczystego w świetle nauki chrześcijańskiej. Współczesna dyskusja ze szczególnym uwzględnieniem warunków na Górnym Śląsku] (63). W publikacji przypominał, że posługiwanie się językiem ojczystym należy do praw człowieka. W tekście Utrzeźwienie Śląska w latach czterdziestych cudem Piekarskim (64), zamieszczonym w księdze pamiątkowej poświęconej koronacji Cudownego Obrazu Matki Boskiej Piekarskiej z 1925 r., odnosił się do tematyki trzeźwości z okresu działań ks. Alojzego Jana Ficka (65).
Opracowany przez niego Zbiór pieśni przeciwalkoholowych, religijnych, narodowych i towarzyskich (66), wydany Nakładem Towarzystwa Katolickiego Abstynentów w Polsce, cieszył się bardzo dużym zainteresowaniem. Był bardzo przydatny podczas nabożeństw, uroczystości, spotkań, rekolekcji, szkoleń jako poradnik-pomoc podczas organizowanych różnych spotkań i zabaw bez alkoholu. Podzielony był na następujące części: Pieśni religijne: Na Boże Narodzenie. Na Wielkanoc. Na Zielone Świątki. O św. Janie Chrzcicielu, Pieśni Przygodne, Pieśni Narodowe, Pieśni Towarzyskie, Pieśni Górnicze. W dodatku zaś znalazły się części: Msza Święta, Modlitwy podczas Mszy Świętej, Litania do Najśw. Marii Panny, Litania do Najsł. Serca P. Jezusa, Nieszpory na niedziele i święta, Nieszpory o Najśw. Marii Pannie, Pieśni na błogosławieństwo. II Dodatek: Pieśni abstynenckie i narodowe.
Część 6.
W latach 1928-1929ks. Czempiel redagował dla tygodnika „Gość Niedzielny” (67) dodatek pt. „Apostoł Trzeźwości” (68). Od 1 maja 1927 r. dodatek ukazywał się jako miesięcznik poświęcony ruchowi trzeźwości na Śląsku
Przyszły Błogosławiony przywiązywał istotną wagę do katechezy w szkole. Od 1928 r. został wizytatorem katechetycznym szkół powszechnych w dekanacie Hajduckim. Regularnie hospitował katechetów w szkołach. Wspierał ich w czasie szkoleń, rekolekcji, wizytacji katechetycznych.
Działania edukacyjne i wychowawcze wzmacniane były organizowanymi dniami myśli społecznej, tygodniami dobrej książki (69). Ta ostatnia impreza organizowana była przez Ligę Katolicką i Akcję Katolicką, rozpoczynała się w święto Chrystusa Króla i trwała do Wszystkich Świętych. W jej trakcie istniała możliwość zakupu na stoisku przed kościołem książek, broszur, czasopism o treści katolickiej. Ceny książek były wówczas obniżone o 20-50% (70). Kiosk z literaturą katolicką przy kościele pozwalał na systematyczne zakupy książek, encyklik papieskich, prasy katolickiej.
Młodzież, harcerze brali aktywny udział w zlotach młodzieży, np. na Zaolziu (71).
Działania na rzecz bezrobotnych, biednych i chorych stanowiły szczególny obszar duszpasterstwa ks. Czempiela. Rozumiał on znaczenie zatrudnienia, źródeł utrzymania w życiu rodzinnym, znał zakres bezrobocia w Hajdukach Wielkich (jako członek Komitetu Powiatowego ds. Bezrobocia, a także prezes Komitetu Pomocy Bezrobotnym w Wielkich Hajdukach), dlatego podejmował wielorakie działania pomocowe. Funkcjonująca wówczas kuchnia powiatowa wydawała codziennie około 1000 obiadów i talonów na chleb. Ksiądz pisał odezwy i wzywał do opodatkowanie się Hajduczan: „składajmy przynajmniej jeden procent dochodu miesięcznego na złagodzenie ich nędzy” (72). Dodatkowo ogłaszał i realizował systematyczne zbiórki na rzecz bezrobotnych (73), w tym zbiórki żywności (74).
Przy rozmaitych okazjach podejmował różnorakie działania pomocowe dla różnych grup potrzebujących,. Prowadził np. zbiórki na zakup stroju dla dzieci pierwszokomunijnych z rodzin ubogich (75). Dużym zainteresowaniem cieszyły się bezpłatne kursy szycia dla bezrobotnych (76) organizowane przez siostry boromeuszki. Systematyczna katecheza i spotkania były wsparciem dla biednych, bezrobotnych oraz dla małżeństw niesakramentalnych.
Organizowano dni spotkań dla różnych grup społecznych. W dniu 1 października odbywał się Dzień Chorych. Zapewniano wówczas transport chorych do kościoła przez Ochotniczą Kolumnę Sanitarną. Chorzy uczestniczyli we mszy świętej, a następnie w spotkaniu i poczęstunku z kapłanami. Dzień organizowano przy wsparciu Kasy Chorych, dyrekcji Huty Batory, towarzystw, bractw i parafian (77). Systematycznie i stosowanie do potrzeb, z okazji świąt, organizowano zbiory paczek z żywnością oraz bezpłatne Kursy szycia dla bezrobotnych (78) prowadzone przez siostry boromeuszki.
Część 7.
Podsumowanie
Rola pedagoga, wychowawcy, społecznika, którą wykonywał ks. Czempiel, odpowiadała charakterowi parafii, w jakiej pełnił swoją posługę duszpasterską. Hajduki Wielkie były w ówczesnym czasie parafią robotniczą. Większość rodzin pracowała w hucie Bismarck (79) i w zakładach koksochemicznych Hajduki (80). Wyniósł z domu rodzinnego przywiązanie do wiary, do Kościoła katolickiego, do rodziny i życia społecznego. Dlatego w swojej posłudze oraz w działalności edukacyjnej i społecznej przywiązywał dużą wagę do rodziny (przebywając w obozie koncentracyjnym, utrzymywał do końca kontakt listowny z siostrą Martą), w której upatrywał podstawy życia religijnego i społecznego. Dlatego tak walczył o jej trzeźwość, poprawność relacji, udział w życiu kulturowym, społecznym. Dzięki temu w okresie sprawowania przez niego funkcji proboszcza w parafii w Hajdukach Wielkich aż osiemnastu parafian zostało księżmi i zakonnikami, a czterdzieści parafianek – siostrami zakonnymi (81). Udział towarzystw i bractw kościelnych w życiu parafii był imponujący. W 1936 r. działało ich 20 (82), a w 1939 r. – 30, w tym niemieckie: Armenseelen-Brudeschaft, Kath. Jungmännerverein, Kath. Jungmänner-Verein u. Jugend-Verein, Kath. Männerverein, Männerverein, Maria – Trostbruderschaft, Marian. Jungfrauen-Kongregation, Tabernakelbund, Trostbruderschaft. Ta różnorodność wskazuje na otwartość księdza na różne formy duszpasterstwa, a nade wszystko na wolę współpracy. Okres wojny zniweczył lub mocno ograniczył jawne działanie bractw i stowarzyszeń w parafii hajduckiej, podobnie jak w całym Kościele na terytorium Polski. Jak podają „Wiadomości Parafialne z Wielkich Hajduk” z 3 września 1939 r., „w czasie trwania ostrego pogotowia opl. wszelkie zebrania i zgromadzenia bractw i stowarzyszeń są zawieszone” (83).
Ks. Czempiel, prześladowany (wzywany na gestapo, przesłuchiwany, 13 kwietnia 1940 r. aresztowany i przetrzymywany) (84) za działalność na rzecz obrony polskości, wartości chrześcijańskich, był w codziennych aktywnościach otwarty na potrzeby parafian narodowości niemieckiej. Wydawane „Wiadomości Parafialne z Wielkich Hajduk” były od 1929 r. dwujęzyczne (85). Ostatni numer dwujęzyczny ukazał się 25 czerwca 1939 r. (86). Dbając o swoich niemieckojęzycznych parafian, aż do wybuchu wojny sprawował mszę świętą w języku niemieckim (87) oraz głosił w nim kazania. Był kapłanem obdarzonym szczególnymi cechami, dzięki którym stał się wzorem i autorytetem dla swoich parafian i miejscowych mieszkańców. Pełnił jednocześnie kilka ról społecznych: kapłana, nauczyciela, wychowawcy, społecznika, skupiającego i jednoczącego wokół siebie przedstawicieli różnych grup społecznych i stanów. Potwierdza to udział w procesji Bożego Ciała w dniu 8 czerwca 1939 r. aż 28 różnych grup (młodzież szkolna, bractwa, stowarzyszenia, towarzystwa, drużyny, związki, władze, kluby, zakony, orkiestry, chór) (88).
Choć o efektach działalności wychowawczej nie świadczą tylko liczby, to warto wskazać, że w niedzielę 28 maja do Pierwszej Komunii Świętej przystąpiło w parafii 534 dzieci (274 chłopców i 260 dziewcząt) (89). To znak, jak ogromny był zakres aktywności ks. Józefa oraz czas poświęcany na działanie, na współpracę z wiernymi. Ta przebiegała wzorowo mimo jego stanowczości, braku akceptacji dla wspólnych publicznych kąpieli rodzinnych (90), mimo niezgody na łączenie szkół, na koedukację (91), czy też zdecydowane upominanie się o katolicki charakter katolickich szkół powszechnych – zarówno w nazwie, jak i w postawach kadry pedagogicznej i uczniów.
Współpraca z młodzieżą była pasją ks. Czempiela. Organizował dla niej spotkania gwiazdkowe, poprzedzane mszą świętą. Później odbywało się wspólne śpiewanie kolęd, deklamacje wierszy, łamanie się opłatkiem, przemówienia zaproszonych gości. W dniu 6 stycznia 1937 r. druhny i druhowie zaprezentowali sztukę Gwiazda wschodzi, następnie miały miejsce wspólne zdjęcia i zabawa towarzyska (92). Ksiądz organizował też systematycznie święta młodzieży (93), które były doskonałą okazją do spotkania, katechezy i wspólnej zabawy.
Dostrzegał w pielgrzymowaniu ogromny potencjał do rozwoju duchowości, wspólnoty, budowania tożsamości, pielęgnowania patriotyzmu i umiłowania Ojczyzny. Tradycją stało się organizowanie pielgrzymek krajowych: do Częstochowy, Piekar, Pszowa, Warszawy, Wilanowa, Wilna oraz międzynarodowych: do Ziemi Świętej, do Aten, Konstantynopola (94). Pielgrzymowano zazwyczaj pociągiem, a do pobliskich sanktuariów udawano się pieszo.
(58) Ministrant Henryk Grządziel (1897-1968), później biskup opolski.
(59) Zjednoczenie Zawodowe Polskie (niem. Polnische Berufsvereinigung) – organizacja związkowa powstała jako centrala polskich związków zawodowych w 1902 r. w Bochum w Westfalii. Do Zjednoczenia w 1909 r. przystąpił Związek Wzajemnej Pomocy Chrześcijańskich Robotników Górnośląskich z Bytomia.
(60) Związek Towarzystw Polek (ZTP) – polska patriotyczno-narodowa, górnośląska organizacja kobieca założona w marcu 1914 r.
(61) Pierwsze gniazdo Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” na Śląsku powstało we Wrocławiu 21 lipca 1894 r. Drugie gniazdo na Górnym Śląsku założono w Bytomiu 25 września 1895 r.
(62) J. Dziadek-Wilk, J. Wilk, Śladami Błogosławionego Księdza Józefa Czempiela, Chorzów 2014. s. 67.
(63) Wydawcą było Towarzystwo Oświaty na Śląsku imienia św. Jacka. Pozycja jest dostępna: Das Recht auf die Muttersprache im Lichte des Christentums. Eine zeitgemässe Erörterung mit besonderer Berücksichtigung der Verhältnisse in Oberschlesien, https://sbc.org.pl/dlibra/publication/162948/edition/161273/content, dostęp:10.05.2023.
(64) Ks. J. Czempiel, Utrzeźwienie Śląska w latach czterdziestych cudem Piekarskim, w: Piekary. Pamiątka Koronacji Cudownego Obrazu Matki Boskiej Piekarskiej, Piekary 1925, s. 88-93,
https://www.sbc.org.pl/dlibra/publication/963/edition/970/content?format_id=2, dostęp:10.04.2023.
(65) Tamże.
(66) Zbiór pieśni przeciwalkoholowych religijnych narodowych i towarzyskich, Hajduki Wielkie, b. r. w.
(66) Tamże.
(67) Tygodnik katolicki „Gość Niedzielny”, jako organ Kurii Diecezjalnej w Katowicach, ukazuje się od 9 września 1923 r., z inicjatywy bpa Hlonda.
(68) Miesięcznik wydawany był przez Zarząd Diecezjalny Stowarzyszeń Abstynenckich, redakcja mieściła się w Katowicach przy ul. Damrota 8. E. Lubojańska, „Gość Niedzielny” – charakterystyka dodatków do czasopisma w latach 1923-1939, „Fides: Biuletyn Bibliotek Kościelnych”, 1-2 (2009) s. 150.
(69) „Wiadomości Parafialne z Wielkich Hajduk”, nr 42, 20 października 1935.
(70) Tamże, nr 43, 27 października 1935.
(71) Tamże, nr 19, 7 maja 1939.
(72) Tamże, nr 16, 20 kwietnia 1930.
(73) Tamże, nr 17, 27 kwietnia 1930.
(74) Tamże, nr 13, 28 maja 1937.
(75) Tamże, nr 20, 18 maja 1930.
(76) Tamże, nr 44, 1 listopada 1936.
(77) Tamże, nr 40, 6 października 1935.
(78) Tamże, nr 44, 1 listopada 1936.
(79) Huta Bismarck (też: Huta Bismarcka; niem. Bismarckhütte) - uruchomiona 2 września 1873 r. huta żelaza w Dolnych i Górnych Hajdukach; od 1933 r. Huta Batory, działająca do 2013 r. w Chorzowie-Batorym.
(80) Założone w 1888 r. Zakłady Chemiczne Hajduki (początkowo Rudolf Rütgers Chemische Fabrik für Theerprodukte, Zakłady Koksochemiczne Hajduki) w Chorzowie-Batorym zostały zlikwidowane w 2012 r.
(81) Z. Hojka, Czempiel Józef, w: Leksykon Panteonu Górnośląskiego, red. A. Kłos-Skrzypczak, ks. H. Olszar, seria: Studia i Materiały Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, nr 94, Katowice 2020, s. 125.
(82) „Wiadomości Parafialne z Wielkich Hajduk”, nr 4, 26 stycznia 1936.
(83) Tamże, nr 36, 3 września 1939.
(84) Z. Hojka, J. Kurek, A. Piontek, „Powiedz im, że o nich nie zapomniałem…”, s. 20.
(85) Od 1939 r. są to „Wiadomości Parafialne z Wielkich Hajduk”; tamże, nr 1, 1 stycznia 1939.
(86) Tamże, nr 26, 25 czerwca 1939.
(87) Można wnioskować, iż ostania msza święta w języku niemiecki została odprawiona o godz. 7.30 w środę 14 czerwca 1939 r. Tamże, nr 24, 11 czerwca 1939.
(88) Tamże, nr 23, 14 czerwca 1939.
(89) Tamże, nr 22, 28 maja 1939.
(90) Tamże, nr 25, 22 czerwca 1930.
(91) Tamże, nr 8, 21 lutego 1937.
(92) Tamże, nr 3, 17 stycznia 1937.
